Vroeger werd de meeste houtsoorten veelal “gewaterd” Dat wil zeggen dat de verse stammen na het kappen voor een langere periode in schoon, zoet en bij voorkeur stromend water gelegd werden. De stammen worden met de “kont” in de stroomrichting gelegd, in dezelfde richting als de sapstromen zich bewegen om het uitspoelen te bevorderen.
De doorlooptijd van het wateren kan variëren van 3 maanden tot 3 jaar, afhankelijk van de houtsoort.
Dit heeft diverse voordelen:
1) Onder water kunnen geen insecten bij het hout. (met uitzondering van de paalworm)
Belangrijk is dat de stam goeddeels onder water ligt, anders ligt het nog in een zuurstofrijke omgeving.
Houtsoorten met een te laag soortelijk gewicht om te zinken moeten geholpen worden met extra gewicht.
2) Inhoudsstoffen (sapstromen) worden “uitgespoeld” waardoor ook nadat ze uit het water gehaald worden de insecten, houtworm en schimmels geen interesse meer hebben wegens gebrek aan voedingsstoffen.
3) Het hout wordt “milder” en daardoor gemakkelijker te bewerken
4) De spanning gaat uit het hout wat bij het zagen minder problemen geeft.
5) De kleur wordt dieper en de tekening sprekender.
6) Het spinthout kleurt mee met het kernhout waardoor het rendement enorm verhoogd wordt. Dit geldt vooral voor iepen en Notenhout
7) Het “werken” van het hout wordt aanmerkelijk minder (krimp en zwelling) doordat de hygroscopiteit verminderd. Dwz de opname en afgifte van vocht aan de lucht.
8) Kopscheuren, windscheuren en oppervlaktescheurtjes worden aanmerkelijk beperkt.
9) Het hout wordt duurzamer bij buitentoepassingen. Denk aan de Noord Europees grenen kozijnen van monumentale panden die na 100 jaar vaak nog in perfecte staat zijn. Dit is met het ongewaterde grenen wat vandaag op de markt onmogelijk.
10) Na het wateren gaat het droogproces , aan de lucht veel sneller omdat water sneller verdampt dan de levenssappen.
11) De stammen laten zich makkelijker ontschorsen.
12) Bij Iepen voorkomt het de verspreiding van de “iepenziekte”
13) De verf hecht veel beter bij het schilderen van naaldhout.
Waarom wordt er dan nauwelijks meer hout gewaterd?
Daar zijn een aantal reden voor:
De belangrijkste is het kosten aspect – Nadat het hout op de veiling gekocht is (en afgerekend) kunnen de meeste bedrijven het zich niet meer veroorloven het hout nog 2 jaar kwijt te zijn alvorens het te verwerken. Bovendien zijn er behalve de rentekosten de extra uitgaven aan “handling”, denk aan transport 2x, kranen 2x, vastmaken, zinken etc., die niet allemaal te verrekenen in de verkoopprijs. De markt in de meeste gevallen niet bereid om deze meerprijs te betalen. Enkel bij specifieke projecten en exclusieve restauratiewerkzaamheden wordt het nog gevraagd. Ook bij gespecialiseerde scheepstimmerwerken wordt het nog verwerkt. Denk bijvoorbeeld aan scheepsmasten.
Er is echter één houtsoort waarbij het wateren zeker lonend kan zijn. Notenhout. Een notenboom bezit tot dat deze volgroeid is nauwelijks het donkere kernhout wat zo gewild is. Alleen oude bomen krijgen langzaam maar zeker meer donkere kern. Het merendeel is spint en overganghout wat heel licht van kleur is. Door het wateren kleurt dit echter naar elkaar toe. Vaak wordt het vervolgens ook nog gestoomd om dit effect nog te vergroten, zodat het bruikbare, lees “verkoopbare” notenhout hout tot wel 50% toeneemt.
In mijn beleving zouden iepen altijd gewaterd moeten worden. Niet alleen omdat de kleuren veel intenser worden en het spinthout mee kleurt, maar vooral omdat iepen zeer gevoelig is voor houtworm. Het is zelden dat het spint van iepen geen insectschade oploopt. Vaak wordt de term “olm” gebruikt voor houtworm wat zijn oorsprong heeft door de andere naam van iepen, ook wel olmen genoemd (Ulmus) Behalve wanneer iepen het voor regelmatig gebruikte onderdelen gebruikt wordt, zoals hamerstelen, en in de carrosseriebouw komt de worm er niet in, want die houdt niet van trillingen. Vroeger werden er vaak grappen gemaakt over mensen met houtworm in hun iepenhouten bed. Want dan gebeurde daarin blijkbaar bitter weinig.
Het tweede probleem is dat er nauwelijks nog locaties zijn waar men mag wateren als gevolg van de regelgeving. Je kunt niet meer in iedere sloot, kanaal of rivier stammen leggen. Niet dat het proces milieubelastend is maar vanwege vaarroutes, doorstroming, aan en afvoer mogelijkheden en de daarbij passende strenge regelgevingen van vandaag. Vroeger brachten wij nog wel eens stammen naar Houthandel Noordman in Leiden waar we stammen konden wateren in het Galgewater naast de bekende zaagmolen.
Een derde probleem is dat tegenwoordig het water vaak vervuild is met allerlei metalen. Dit is vooral een probleem voor sterk looizuurhoudende houtsoorten zoals Eiken en Kastanje. Door de reactie wordt het hout langzaam blauw.
Het is te hopen voor de echte houtliefhebber die enkel gaat voor de beste kwaliteit dat deze praktijk nog ooit weer terugkomt.
In het buitenland wordt ook nog wel hout gewaterd, echter onder tijdsdruk ook niet meer de ideale perioden die het nodig heeft om het volledige proces te doorlopen. Denk aan het transport van stammen in Scandinavië , VS en Canada welke in grote vlotten over de grote meren en rivieren wordt gedreven. De Teakstammen in Myanmar die via de rivieren drijvend naar Thailand worden gebracht.
Afgelopen jaren is er ook een handel ontstaan in gewaterde tropische houtsoorten vanuit Suriname. Met veelal Braziliaans duikers worden de bomen geoogst uit het ondergelopen oerwoud wat nu het Brokopondostuwmeer heet. De bomen staan daar sinds 1965 onder water.
Mocht U nog vragen hebben of opmerkingen kunt U altijd bij me terecht.
Maarten van de Voort – Houtman te Tilburg