Ik krijg met grote regelmaat vragen, opmerkingen of “klachten” over bruine vlekken die ontstaan in Europees eiken en heb daarom maar eens een stukje geschreven over de oorzaak hiervan:
Europees eiken bevat afhankelijk van de groeiplaats/ondergrond een bepaalde hoeveelheid looizuur, ook wel tannine genoemd. Dit is de natuurlijke beschermende inhoudsstof van de boom om schimmels en insecten te weren.
In hoge concentraties is dit een straf goedje. Zo werd vroeger de “schorshoop” van onze houtzagerij met liefde en plezier opgehaald door lokale leerlooierijen omdat de schors veel looizuur bevat.
In lage concentraties is het volledig ongevaarlijk en als U regelmatig een glas rode wijn of goede whisky drinkt krijgt U deze stof ook binnen. De reden dat wijn, port en whisky gerijpt worden op eiken vaten is omdat het de typische smaakt geeft.
Eiken vloeren en trappen kunnen “gerookt” worden met ammoniak wat een reactie aan gaat met het nog aanwezige looizuur na droging, waardoor het hout in eerste instantie grijzig wordt. Maar als je het vervolgens afwerkt met een olie of lak krijgt het een diepe warme bruine kleur. Hoe langer het hout bloot staat aan de ammoniak en hoe hoger het looizuurgehalte, hoe donkerder het eiken wordt. Let op dat het spinthout geen looizuur bevat en dus niet mee kleurt en zelfs lichter wordt in dit proces. Dit geeft een groot contrast na afwerking.
De mate van looizuur in het Europese eiken hangt sterk af van de groeiplaats en ondergrond. Het “krijteiken” gegroeid in het krijtgebied, op de lijn de Jura in Frankrijk wat zicht uitstrekt tot voorbij de Kaukasus heeft gemiddeld een hoger percentage looizuur. Daarom is dat eiken zo gewild bij de producenten van wijnvaten. “Zandeiken” van zandgronden in noord Duitsland bijvoorbeeld bevatten veel minder looizuur. Ook Amerikaans “wit” eiken bevat nauwelijks tannine waardoor wijnmakers in bijv. Californië veel Europese vaten kopen.
Het looizuur in het hout heeft ook nadelen:
Bij vers gezaagd eiken ontstaan tijdens het droogproces de typische bruine vlekken aan het oppervlak bij het uittreden van het vocht. Dit is volledig normaal en geen “gebrek” van het materiaal. Bedrijven met weinig kennis van eiken denken soms op basis hiervan het hout te moeten afkeuren maar dat is altijd onterecht. Bij eiken buitenconstructies wil het ook nog wel eens voor komen dat na een regenbui het looizuur uitspoelt en tegels, poeren en muren bevuilt met bruine vlekken. Dit kan men verwijderen met “ontweringswater”.
Een ander probleem kan zijn wanneer het verse hout in contact komt met metaal er direct oxidatie zal optreden in reactie met looizuur, waardoor er blauwe en/of zwarte vlekken ontstaan. De klauwen van de zaagmachine, de lepels van de heftruck en metalen spanbanden kunnen allemaal afdrukken achterlaten op het ongedroogde materiaal. Ook bij het schaven van vers eiken zijn die blauwe plekken nauwelijks te voorkomen. Kunststof aanvoerrollen en een RVS aanvoerblad en snijgereedschap kunnen dit echter wel flink beperken. Ook dit kan men met ontweringswater weer verwijderen.
Na het drogen, aan de lucht of geforceerd is de reactie met het looizuur vrijwel verdwenen en laat het zich prima schaven en bewerken zonder problemen. Maar zorg er wel voor om altijd RVS of andere niet-corroderende bevestigingsmaterialen te gebruiken. U kent vast wel de gevelbekledingen met allemaal zwarte vlekken waar men dit vergeten is. Roken gaat overigens ook na droging nog prima.
Waarom worden dan eiken balken voor constructiedoeleinden niet gedroogd?
Dit is een veel voorkomende vraag. Het antwoord hierop is dat eiken een zeer moeilijk drogende houtsoort is die zicht niet leent om grote maten geforceerd (kunstmatig) te drogen. Balken zullen volledig kapot gaan, scheuren trekken, draaien of zelfs uit elkaar vallen. Ook kan er “collapse” ontstaan waarbij de structuur van het eiken letterlijk implodeert en een rechthoekige balk er als een wiebertje uit ziet na droging. Eiken kan tot een maximale dikte van 100mm kunstmatig gedroogd worden– zéér langzaam en nadat het eerst lang aan de lucht gedroogd heeft. Dit gebeurt voornamelijk bij gebruik voor hoogwaardige interieur toepassingen, maar niet voor constructiehout. Het drogen aan de lucht gaat zeer langzaam en droogt maar een cm per jaar, dus tel maar uit met je eiken balk van 25x25cm.
Andere houtsoorten met veel looizuur zijn: Kastanje, Secoya , en Merbau.
Voor de vloeren industrie en parketteurs onder ons: Wist U dat Merbau zich uitstekend laat roken?
Hopelijk heb ik wat misverstanden betreffende dit onderwerp weg kunnen halen.
Bij vragen kunt U me altijd benaderen.
Maarten van de Voort
info@maartenvdvoorthout.nl